10
окт
2014

Dobitnik Nobelove nagrade za književnost, uspješni diplomata Kraljevine Jugoslavije, velikan evropske književnosti i intelektualac čije djelo danas neki žele osporiti – Ivo Andrić, rođen je na današnji dan desetog oktobra 1892. godine u mjestu Dolac kraj Travnika.

Iako je u crkvenim knjigama upisano da je rođen 9. oktobra, pisac je često isticao da se rodio u noći između 9. i 10. oktobra, a u svim dokumentima kao datum rođenja upisivao je 10. oktobar. Taj dan za dan njegovog rođenja uzima i Zadužbina Ive Andrića, kao i Spomen-muzej ovog pisca u Beogradu.

Djetinjstvo provodi u Višegradu, gdje je završio osnovnu školu. Godine 1903. upisuje sarajevsku Veliku gimnaziju (od koje su 1922. godine nastale današnje Prva i Druga gimnazija), a studrao je književnost i istoriju na filozofskim fakultetima u Zagrebu, Beču, Krakovu te Gracu u kojem 1924. godine brani i doktorsku disertaciju na temu „Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine“.

Tačno 50 godina od svog prvog pojavljivanja u književnim vodama (1911.), kada je u časopisu Bosanska vila objavljena njegova prva pjesma „U sumrak„, Ivo Andrić postaje dobitnik najprestižnijeg priznanja u domenu književnosti. Radi se, naravno, o Nobelovoj nagradi koja mu je 1961. godine uručena za roman „Na Drini ćuprija„.

Iz širokog opusa Andrićevog stvaralaštva izdvojićemo samo neka, ona najpoznatija djela: romani „Na Drini ćuprija“, „Travnička hronika“, „Gospođica“, „Prokleta avlija“, „Omer-paša Latas“ (nedovršen), zbirke pripovjedaka „Nemirna godina“, „Žeđ“, „Jelena, žena koje nema“, „Znakovi“, „Deca“, „Kuća na osami“, putopisi i skice „Staze, lica, predeli“, meditativna proza „Znakovi pored puta“, „Eseji, kritike, članci“, „Sveske“…

Djela ovog nobelovca prevedena su na tridesetak jezika, a sve lirske pjesme, koje za njegova života nisu bile sabrane u knjigu, objavljene su posthumno, 1976. godine u Beogradu, pod nazivom „Šta sanjam i šta mi se događa„.

Diplomatska karijera

Radio je u diplomatskoj službi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a zatim Kraljevine Jugoslavije, i u Rimu, Marselju, Parizu, Briselu, Ženevi, Madridu i Berlinu.To je period plodnog literarnog stvaralaštva i tada objavljuje zbirku pesama u prozi „Nemiri“ i pripovetke „Ćorkan i Švabica„, „Mustafa Madžar„, „Ljubav u kasabi„, „Most na Žepi„, „Jelena, žena koje nema„…

Uoči Drugog svjetskog rata – 1939. godine, zbog neslaganja sa politikom vlasti u Beogradu, napustio je ambasadorsko mesto u Berlinu, vratio se u Beograd i posvetio pisanju.

Tokom Drugog svetskog rata, koji je dočekao kao poslanik odnosno ambasador Kraljevine Jugoslavije u Berlinu, penzionisan je, što je on navodno odbio i povukao se iz javnog života. Živeći na političkoj i kulturnoj margini napisao je, upravo u ratnim godinama, tri velika romana „Na Drini ćuprija„, „Travnička hronika“ i „Gospođica„.

Kritičari će reći da u krugu njegovih dijela leži ceo naš svijet, sve što je svjesno i podsvjesno doživeo čovjek Bosne i Balkana i da se svi putevi tih sudbina sreću, u „Eks Pontu„, „Putu Alije Đerzeleza„, „Na Drini ćupriji„, „Travničkoj hronici„, „Prokletoj avliji„, „Znakovima pored puta„…

Birajući izmedju njegovih dela i dela engleskih pisaca Lorensa Darela i Greema Grina, Italijana Alberta Moravije i Amerikanca Džona Štajnbeka, 26. oktobra 1961. godine Komitet za Nobelovu nagradu je odlučio da to veliko priznanje pripadne Andriću za dijelo „Na Drini ćuprija„.

Na diplomi Nobelove nagrade za književnost uručene Andriću 10. decembra 1961, zabeleženo je da se ona dodeljuje za „epsku snagu kojom je oblikovao motive i sudbine iz istorije svoje zemlje„.

Godine 1954. postao je član Komunističke partije Jugoslavije i prvi predsednik Saveza književnika Jugoslavije i te godine štampao roman „Prokleta avlija„.

13. marta 1975. godine Vojnomedicinska akademija u Beogradu je saopštila da je Andrić preminuo u 1:15, a u času smrti imao je nepune 83 godine. Posljednje zapisane riječi ostavio je u svojoj bilježnici gdje je stajalo: „Pomisao na smrt izaziva, već sama po sebi, kod čoveka strah. A kod književnika i svakog ‘javnog radnika’ dolazi uz to još i odvratnost od glupih i neiskrenih nekrologa koji nas čekaju…„